آیا ایران اولین صادر کننده فرش دستباف باقی می ماند؟

سازندگی حال و روز فرش ایرانی را بررسی می کند

فرش دستباف ایرانی یکی از مظاهر افتخار اقتصاد و فرهنگ ایران است اما اعداد اینطور گزارش می دهند که حال این مایه افتخار خیلی خوب نیست.

کاهش سهم از بازارهای صادراتی و کاهش میزان تولید گذشته از تحریم ها باعث شده رقبای دیگری در بازارهای جهانی قدرت بگیرند. به واقع چرا فرش ایرانی نخ نما می شود؟ سازندگی در این مطلب آمار مرتبط با فرش ایرانی را بررسی کرده است

آیا ایران اولین صادر کننده فرش دستباف باقی می ماند؟

حال فرش دستباف ایرانی خوب است ؟

فرش ایرانی کجاست که زبانزد نباشد؟ پاسخی که ۲۰ سال پیش به این سوال می دادیم با پاسخ کنونی متفاوت است.

اکنون رقبای زیادی در بازار جهانی فرش دستباف با بافندگان ایرانی رقابت می کنند. هرچند براساس آمارها هنوز سهم ایران از دیگر رقبا در بازار فرش بالاتر است اما زنگ های خطر به صدا درآمده است.

اکنون جمعیت روستایی که بیشتر بافندگان فرش های صادراتی در آن متمرکز بوده اند، رو به تراکم گذاشته و کاهش یافته است و بعضی سیاست گذاری های غلط هم باعث شده تا عرصه جهانی برای فرش ایرانی تنگ تر شود. سازندگی آخرین گزارش مرکز پژوهش های مجلس در این باره را بررسی کرده است.

در این گزارش سهم کشورهای مختلف از سال های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳ در بازار جهانی فرش ارزیابی شده است . طی این ده سال رقبایی مثل افغانستان و نپال هم به بازار اضافه شده اند. در بین رقبا نام کشورهایی مثل چین ، ترکیه و پاکستان هم دیده می شود و البته هند که توانسته سهمش را در بازارجهانی فرش دستباف افزایش دهد. به نظر می رسد که پاکستان و هند رقبای مهم تری اند اما از سوی دیگر نباید صنعت پیشروی چین و ترکیه را از یاد برد که توانسته اند سهم خوبی از تولید فرش صنعتی را از آن خود کنند.

چین اولین و ترکیه دومین صادرکننده فرش ماشینی به سراسر جهان اند. ترک ها در سال ۲۰۱۷، ۲/۲ میلیارد دلار فرش ماشینی صادر کرده اند. عربستان سعودی در این بین بیش از دیگر کشورها از ترکیه فرش ماشینی خریده است ، کشوری که براساس آمار مرکز ملی فرش ایران از پنج کشور آخر فهرست درخرید فرش دستباف ایرانی است.

آمریکا اولین واردکننده فرش دستباف از ایران است ، عراق و آلمان هم در رتبه های بعدی واردات فرش ماشینی از ترکیه قرار دارند.

میانگین سهم سالیانه کشورهای تولیدکننده فرش از بازار جهانی فرش دستباف طی دوره ۲۰۰۳ – ۲۰۱۳

رقابت با کی ؟ ایران در بازار فرش دستباف جهان با رقبایی مثل هند، پاکستان ، نپال و ترکیه رقابت می کند. البته دراین بین چین را هم نباید از یاد برد. با این وجود اما سهم ایران همچنان از بازار بالاست اما رقابت سختی در میان است.

کل صادرات جهانی فرش دستباف و سهم ایران در دوره ۲۰۰۳ – ۲۰۱۳

۱۳٫۰۲میلیون دلار فرش در سال ۲۰۰۳ صادر شده است که سهم ایران از آن ۴۱ درصد است . این سهم در سال ۲۰۱۳ و صادرات ۱۰۰۹ میلیون دلاری فرش دستباف در جهان به ۳۱ درصد رسیده است

سهم فرش دستباف از تولید ناخالص داخلی و صادرات غیرنفتی طی دوره ۸۳ -۹۳

این نمودار به خوبی نزول سهم فرش دستباف از GDP و صادرات غیرنفتی را نشان می دهد. طی ده سال بنا به دلایل مختلف از جمله سیاستگذاری های غلط سهم این محصول از تولید و صادرات کم شده است.

سهم فرش ایرانی از اقتصاد

تولیدناخالص داخلی ایران به چه میزان از صادرات فرش دستباف ایرانی بهره می برد؟ آمار نشان می دهد که این بهره مندی رو به کاهش است . فرش دستباف محصولی با ارزش افزوده بالاست . خانوارهای روستایی برای تهیه مواد اولیه تنها ۲۰ درصد هزینه می کنند و ۸۰ درصد هزینه به بخش طراحی ، تبلیغات و کار اختصاص دارد. تولید هرچه بیشتر فرش دستباف ایرانی می تواند به تقویت اقتصاد ملی از دو بخش صادرات و اشتغال کمک کند اما صادرات فرش دستباف در سال های بعد از برنامه اول توسعه تاکنون کمتر شده است.

متوسط این سهم ۳۸/۴ درصد در برنامه اول توسعه بوده که به ۱/۱ درصد در سال ۹۲ رسیده است هرچند ارزش صادرات فرش دستباف افزایش یافته است . از سوی دیگر بررسی آمار ارزش افزوده فرش دستباف به قیمت های سال جاری نشان دهنده رشد ظاهری این صنعت است اما بررسی های دقیق نشان می دهد که این رشد واقعی نبوده و ناشی از تورم است.

ارزش افزوده واقعی فرش دستباف ایرانی در سال ۸۳ تا ۹۱، نزدیک به ۶۰ درصد کاهش یافته است و بیشترین کاهش هم در سال های ۹۰ تا ۹۱ و ۸۵تا ۸۶ حاصل شده است.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در این گزارش از این نوشته که حتی در سال هایی که تحریم ایران جدی نبوده صادرات فرش دستباف ایرانی کاهش یافته است بنابراین مسئله فرش دستباف بیش از بیرونی بودن درونی است و به مسائلی چون مدیریت وشیوه های آن ، سیاست گذاری ها و ساختارها باز می گردد.

سهم کشورهای تولیدکننده فرش دستباف از بازارهای جهانی در دوره ۲۰۰۳ – ۲۰۱۳

آمار ها نشان می دهد که سهم رقبایی مثل هندوستان از صادرات فرش رو به افزایش است در حالی که سهم ایران کمتر شده است هر چند رقیبی مثل پاکستان وضع خوبی ندارد اما چین و ترکیه هم در سال های اخیر برای تسخیر بازار خیز برداشته اند

ارزش دلاری واردات فرش از ایران توسط ۱۰ کشور اول

در سال ۹۵ بیش از ۵۰ کشور در جهان از ایران فرش خریدند. آمریکایی ها بیشترین و ونزوئلا کمترین فرش را از ایران وارد کرده اند. در بین ده کشور اول نام آفریقای جنوبی و پاکستان هم وجود دارد.

به قالیباف بیشتری نیازمندیم

اشتغال یکی از مهم ترین ارمغان های فرش دستباف ایرانی برای اقتصاد کشورمان است . فرش با ارزش افزوده بالا و هزینه پایین برای تامین مواد اولیه تولید می شود اما این کسب وکار قدیمی خانواده های روستایی اکنون در معرض رقابت با فرش های ماشینی و بافندگان دیگر کشورها قرار گرفته است . از سوی دیگر اشتغال کارگاهی این صنعت هم مشکلات بسیاری دارد. کارگران قالیبافی از حمایت های اجتماعی برخوردار نیستند.

سیستم کارمزدی در عمل درکارگاه ها غلبه دارد که باعث شده درآمد کارگران اندک و سود بیشتر به جیب تولیدکننده سرازیر شود. تشدید واسطه گیری و پایداری مشکلات بیمه ای کارگران از دیگر مشکلاتی است که باعث شده اشتغال در این حوزه آسیب ببیند.

به طور معمول بهداشت و استانداردهای مناسب محیط کار در کارگاه ها کمتر مورد توجه قرار می گیرد و آمارهای شفافی از تعداد افراد شاغل در این صنعت نیز وجود ندارد. تولید فرش از ابتدایی ترین مرحله تا ارسال به مصرف کننده ۳۰ فرصت شغلی ایجاد می کند.

بعضی آمارها از فعالیت دست کم ۲ میلیون نفر دیگه در زمینه فرش خبر می دهد که نزدیک به یک میلیون نفر از آنان بافنده و یک میلیون نفردیگر در زمینه های دیگر مثل طراحی ، تولید مواداولیه ، پشم شویی ، رنگرزی ، ریسندگی ، ساخت دار وابزار، تجارت و بازاریابی مشغول اند. بعضی منابع می گویند هزینه ایجاد شغل ثابت در صنعت فرش ایران ۱۰ درصد هزینه متوسط ایجاد شغل در صنعت است.

همچنین بخوانید : نحوه پا کردن لکه لاک از روی فرش

بزرگ ترین و کوچک ترین مشتریان

اولین واردکننده فرش دستباف ایرانی ایالات متحده آمریکاست و کشوری هایی مثل آلمان ، امارات و انگلستان در رتبه های بعدی قرار دارند. براساس آماری که مرکز ملی فرش از صادرات فرش دستباف ایرانی در سال ۹۵ منتشر کرده ، محصول کار بافندگان ایرانی به بیش از ۷۵ کشور جهان صادر شده است.

اسامی کشورهایی چون ونزوئلا، عربستان سعودی ، ماداگاسکار، لهستان ، مصر، آرژانتین ، کنگو، گرجستان و ایرلند در بین ده کشور انتهای فهرستی قرار دارد که از ایران در سال ۹۵ فرش وارد کرده اند و اما نام رقیبی چون پاکستان هم در بین ده کشور اولی است که از ایران فرش دستباف خریده اند.

ارزش صادرات فرش دستباف ایرانی به آمریکا به بیش از ۹۷ میلیون دلار می رسد. ایران در سال ۹۵، ۳۵۰ میلیون دلار فرش دستباف صادر کرده که سهم آلمان از این مقدار ۴۴ میلیون دلار است.

اماراتی ها ۳۸ میلیون دلار فرش از ایران وارد کرده اند و واردات فرش از ایران برای پاکستانی ها ۲۴ میلیون دلار خرج برداشته است . ۵۱۵ کیلوگرم فرش دستباف ایرانی به ارزش ۱۸ میلیون دلار از ایران به ژاپن صادر شده است.

جالب است بدانید که سهم ونزوئلا از خرید فرش ایرانی ۴کیلوگرم یعنی معادل ۸۳۰ هزار دلار است . عربستان هم تنها ۳۳ کیلو فرش دستباف ایرانی معادل ۲ هزار و ۵۷۵ دلار از ایران وارد کرده اند. هند دیگر رقیب ایرانی ها در تولید فرش دستباف ایرانی پنجاه و دومین واردکننده فرش دستباف از کشورمان است که در سال ۹۵، بیش از ۸۰ هزار دلار فرش از ایران وارد کرده است.

تقلب در فرش

مرکز پژوهش های مجلس می گوید عدم توجه بازرگانان صادرکننده به منافع معنوی صنعت فرش بافی ، سوء استفاده تجار از مجوز صادرات فرش و تعهدات ارزی شان از چالش های فرش دستباف ایرانی است.

نامرغوبی مواد اولیه ، تقلب در گره قسمتی از فرش ها، عدم برخورداری کارگران از حمایت های اجتماعی ، بی دقتی بافندگان در ایجاد نقشه های جالب توجه ، فراوانی نقشه های قدیمی ، استفاده از رنگ های زننده مثل قرمز و سرمه ای ، بلندی کرک فرش و سستی بافت باعث شده فرش دستباف ایرانی در آستانه نزول از کوه رونق قرار بگیرد. فرش پیر ایرانی اکنون راه پرفراز ونشیبی را برای حفظ رونق گذشته در پیش دارد.

صادرات فرش در چهار دهه بهبود نیافته است

هرچند در اسناد بالادستی در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی توجه شده اما چالش های تولید و صادرات فرش دستباف چهار دهه گذشته ادامه یافته است . بررسی سازندگی نشان می دهد که اکنون میزان صادرات فرش در نیمه دهه ۹۰ خورشیدی کمتر از میزان صادرات آن در اواخر دهه ۵۰ است.

پایداری مشکلات و چالش های مختلف در کنار تحریم ها در دوره ای صادرات فرش ایرانی را با مشکلات جدی رو به رو کرد. آغاز دوره پسابرجام اما نوید روزهای تازه ای را به فرش ایرانی می داد. به گفته رییس مرکز ملی فرش ایران رفع تحریم ها و مشکلات مربوط به صادرات فرش دستباف ایرانی به ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگترین واردکننده فرش در جهان اتفاق خوبی برای این صنعت بوده است . این اتفاق خوب باعث شد بیش از ۹۰ میلیون دلار فرش دستباف ایرانی به آمریکا صادر شود. اکنون و با توجه به خروج آمریکا از برجام باید دید مشکلات سابق به عرصه تجارت فرش دستباف باز می گردد یا نه ؟

متوسط رشد سالانه صادرات فرش ایران

رشد صادرات فرش ایران در دو برهه منفی شده است . از سال ۵۴ تا ۵۷ و سال ۷۸ تا ۸۳ صادرات فرش ایران نه تنها افزایش نیافته بلکه کمتر شده است.

تعداد کارگاه های قاری دستباف و سهم این بخش از صنعت

این نمودار نشان می دهد که تعداد کارگاه های تولید در بعضی از سال ها کاهش یافته و درصد سهم این بخش از تولید صنعت در سال ۹۳ نسبت به ۵ سال گذشته کمتر شده است

ارزش افزوده به دست نیامد

درصدی از سال ۸۴ تا سال ۸۸، ارزش افزوده واقعی فرش دستباف ایرانی رشد منفی را ثبت کرد. ارزش افزوده فرش در سال ۸۶ حتی به ۲۰ درصد رسید اما و در نهایت در سال ۹۱، رشد ۲۱ درصدی را ثبت کرد

فرش در دهه ۵۰

قدیمی ترین آمار مرکز ملی فرش از میزان صادرات مربوط به سال های دهه ۵۰ است . بیشترین میزان صادرات در این دهه در سال ۱۳۵۹ صادرات فرش به بیش از ۴۵۰ میلیون دلار رسید.

تعداد شاغلان و سهم از تولید صنعت کارگاه های قالی بافی

یکی از تهدیدهای رونق صادرات فرش دستباف کاهش نیروی کار در این حوزه است . جمعیت متمرکز روستایی به سمت پراکندگی و سکونت در شهرها میل می کند. آمار نشان می دهد که وضع از این نظر خوب نیست .

درصد افزایش تولید ناخالص داخلی ایران

سایت ایستاتیستا پیش بینی می کند که تولید ناخالص داخلی ایران تا سال ۲۰۲۲ روند رشد مثبت را ادامه دهد. بر اساس پیش بینی این سایت آماری درصد رشد تولید ناخالص داخلی ایران به بیش از ۴ درصد می رسد. تولید ناخالص داخلی کشورمان بالغ بر ۴۵۰ میلیارد دلار است.

نویسنده : زینب کوهیار  روزنامه سازندگی

مطلب “ایران اولین صادرکننده فرش دستباف باقی می ماند؟ | آمار صادرات فرش ایران” به پایان رسید. از اینکه از سایت قالینا ، سایت تخصصی معرفی قالیشویی این مقاله رو ملاحظه کردید سپاسگذاریم.